Londra boğazlar antlaşması'nın önemi nedir?

Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin Tarihsel Bağlamı

Londra Boğazlar Sözleşmesi, 13 Temmuz 1841 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu ile Avrupa'nın büyük güçleri (İngiltere, Rusya, Avusturya, Prusya ve Fransa) arasında imzalanan bir antlaşmadır. Bu sözleşme, İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nın statüsünü düzenleyerek, boğazların barış zamanında tüm savaş gemilerine kapalı tutulmasını öngörmüştür. Sözleşme, Osmanlı İmparatorluğu'nun uluslararası dengelerdeki zayıflığını yansıtırken, aynı zamanda Avrupa güçlerinin Osmanlı toprak bütünlüğünü koruma politikasının bir parçası olarak ortaya çıkmıştır. Özellikle, 1833'teki Hünkâr İskelesi Antlaşması'nın Rusya'ya sağladığı avantajları dengelemek amacıyla İngiltere'nin öncülüğünde hazırlanmıştır.

Londra Boğazlar Sözleşmesi'nin Önemi

Bu antlaşmanın önemi, hem Osmanlı İmparatorluğu hem de uluslararası ilişkiler açısından çok yönlüdür. Aşağıda ana başlıklarla özetlenmiştir:

• Osmanlı Egemenliğinin Sembolik Korunması: Sözleşme, boğazlar üzerinde Osmanlı kontrolünü teyit etmiş ve barış zamanında yabancı savaş gemilerinin geçişini yasaklayarak Osmanlı'nın egemenlik haklarını güvence altına almıştır. Bu, Osmanlı İmparatorluğu'nun boğazlardaki hakimiyetini uluslararası düzeyde tanınır kılmıştır.
• Uluslararası Dengelerin Sağlanması: Antlaşma, özellikle Rusya'nın Akdeniz'e erişimini kısıtlayarak, Avrupa'daki güç dengesini korumaya hizmet etmiştir. İngiltere, Rusya'nın boğazlardan sıcak denizlere inmesini engelleyerek, kendi sömürge yollarının güvenliğini sağlamıştır.
• Boğazların Tarafsızlaştırılması: Barış zamanında boğazların savaş gemilerine kapalı tutulması, bölgedeki gerilimi azaltmış ve olası çatışmaları önlemiştir. Bu, Karadeniz'in bir "Türk gölü" olma özelliğini pekiştirmiş, ancak Osmanlı'nın kendi savaş gemilerini serbestçe hareket ettirme hakkını da sınırlandırmıştır.
• Osmanlı'nın Uluslararası Sistemdeki Konumu: Sözleşme, Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa devletler sistemi içinde yer aldığını gösteren önemli bir adımdı. Ancak, bu durum aynı zamanda Osmanlı'nın büyük güçlere bağımlı hale gelmesine de katkıda bulunmuştur.
• Uzun Vadeli Etkiler: Londra Boğazlar Sözleşmesi, boğazlar rejimini düzenleyen ilk çok taraflı antlaşmalardan biri olarak, 1923 Lozan Antlaşması ve 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi gibi sonraki düzenlemelere zemin hazırlamıştır. Montrö Sözleşmesi ile Türkiye, boğazlar üzerindeki tam kontrolü geri kazanmış ve bu statü günümüzde de geçerliliğini korumaktadır.

Sonuç

Londra Boğazlar Sözleşmesi, 19. yüzyıl uluslararası politikasında kritik bir dönüm noktasıdır. Osmanlı İmparatorluğu'nun boğazlardaki hakimiyetini sembolik olarak pekiştirirken, Avrupa güç dengesini koruma amacı taşımıştır. Antlaşma, boğazların jeopolitik önemini vurgulayarak, modern Türkiye'nin boğazlar politikasının temellerini atmıştır. Günümüzde bile, boğazların uluslararası hukuki statüsü, bu tarihsel süreçten etkilenmektedir.