Boğazlarda tam hakimiyet hangi tarihte sağlandı?

Boğazlarda tam hakimiyet, Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerindeki egemenlik haklarını kapsayan ve tarihsel süreçte çeşitli antlaşmalarla şekillenen bir konudur. Bu süreç, Osmanlı İmparatorluğu döneminden başlayarak Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar uzanır. Tam hakimiyetin sağlandığı tarih, 20 Temmuz 1936'dır, ancak bunun arka planını anlamak için önemli dönüm noktalarını bilmek gerekir.

Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı'nı uzun süre kontrol etmiş olsa da, 19. yüzyılda uluslararası antlaşmalarla bu kontrol zayıfladı. Özellikle, 1841'de imzalanan Londra Boğazlar Sözleşmesi, boğazların barış zamanında tüm savaş gemilerine kapalı olmasını öngörüyordu, ancak bu Osmanlı'nın egemenlik haklarını sınırlandırıyordu. Daha sonra, 1856 Paris Antlaşması ve 1878 Berlin Antlaşması gibi düzenlemeler, boğazların uluslararası statüsünü pekiştirdi.

I. Dünya Savaşı'nın ardından, 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması, boğazların tamamen uluslararası bir komisyonun kontrolüne bırakılmasını öngörüyordu. Bu, Türk egemenliğini büyük ölçüde zayıflatıyordu ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın temel nedenlerinden biri haline geldi.

1923'te imzalanan Lozan Antlaşması, Sevr'in aksine daha dengeli bir yaklaşım getirdi. Boğazlar, "Boğazlar Rejimi" adı altında bir statüye bağlandı:

• Boğazlar bölgesi askerden arındırıldı.
• Uluslararası bir Boğazlar Komisyonu kuruldu.
• Türkiye'nin güvenlik endişeleri kısmen dikkate alındı, ancak tam hakimiyet sağlanamadı.

Bu düzenleme, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki kontrolünü artırsa da, tam egemenlik henüz elde edilmemişti. Özellikle, boğazların askerden arındırılması, Türkiye'nin güvenlik açısından hassasiyetlerini gündeme getirdi.

20 Temmuz 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türkiye'nin boğazlar üzerinde tam hakimiyet sağladığı kritik dönüm noktasıdır. Bu sözleşme, Lozan Antlaşması'nın boğazlarla ilgili hükümlerini değiştirerek şu önemli düzenlemeleri getirdi:

• Boğazlar bölgesinin askerden arındırılması kaldırıldı; Türkiye, boğazları tahkim etme ve askeri kontrol altına alma hakkını elde etti.
• Uluslararası Boğazlar Komisyonu lağvedildi; boğazların yönetimi tamamen Türkiye'ye devredildi.
• Savaş ve barış zamanlarında geçiş rejimi Türkiye'nin lehine düzenlendi; örneğin, Türkiye savaş tehlikesi durumunda boğazları kapatma yetkisi kazandı.

Montrö Sözleşmesi, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını pekiştirdi ve uluslararası arenada tanındı. Bu tarih, 20 Temmuz 1936, genel olarak boğazlarda tam hakimiyetin sağlandığı gün olarak kabul edilir.

Boğazlarda tam hakimiyet, uzun bir tarihsel sürecin sonucunda 20 Temmuz 1936'da Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile sağlanmıştır. Bu sözleşme, Türkiye'nin ulusal güvenliği ve egemenliği açısından hayati öneme sahiptir ve günümüzde hala geçerliliğini korumaktadır. Tarihsel bağlamda, Osmanlı'nın zayıflayan kontrolünden Türkiye Cumhuriyeti'nin tam egemenliğine uzanan bu yol, diplomasi ve ulusal mücadelenin bir zaferi olarak görülür.