Boğazlar uluslararası sorun haline hangi antlaşma ile geldi?

Boğazların (İstanbul ve Çanakkale Boğazları) uluslararası bir sorun olarak ortaya çıkması, tarihsel süreçte Osmanlı İmparatorluğu'nun güç kaybetmesi ve büyük devletlerin bölgeye olan ilgisinin artmasıyla şekillenmiştir. Bu süreçte, Boğazların statüsünü doğrudan etkileyen ve uluslararası bir mesele haline getiren ilk önemli antlaşma, Küçük Kaynarca Antlaşması'dır. 1774 yılında imzalanan bu antlaşma, Boğazlar üzerindeki Osmanlı hakimiyetini zayıflatarak, büyük devletlerin müdahalesine zemin hazırlamıştır. Aşağıda, bu konuyu detaylı bir şekilde açıklıyoruz.

Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu ile Rusya arasında, 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nın sonunda imzalanmıştır. Bu antlaşma, Boğazların uluslararasılaşma sürecini başlatan kritik bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Antlaşmanın Boğazlarla ilgili en önemli maddesi, Rus ticaret gemilerine Boğazlardan serbest geçiş hakkı tanınmasıdır. Bu, Osmanlı'nın Boğazlar üzerindeki mutlak kontrolünü ilk kez kıran bir adımdır ve şu sonuçlara yol açmıştır:

• Osmanlı İmparatorluğu, Boğazları yabancı devletlere açarak egemenlik haklarından bir kısmını fiilen kaybetmiştir.
• Rusya, Boğazlara erişim kazanarak Karadeniz'deki etkisini artırmış ve "Boğazlar Meselesi"ni uluslararası bir tartışma konusu haline getirmiştir.
• Diğer büyük devletler (özellikle İngiltere ve Fransa), Rusya'nın bu ayrıcalığını kendi çıkarlarına tehdit olarak görmüş ve Boğazların statüsünü uluslararası platformlarda tartışmaya başlamıştır.

Bu nedenle, Küçük Kaynarca Antlaşması, Boğazların sadece Osmanlı iç meselesi olmaktan çıkıp, Avrupa devletlerinin müdahil olduğu bir uluslararası sorun haline gelmesinde temel rol oynamıştır.

Küçük Kaynarca Antlaşması'ndan sonra, Boğazlar meselesi daha da karmaşıklaşmış ve çeşitli antlaşmalarla şekillenmiştir. Özellikle 19. yüzyılda imzalanan antlaşmalar, Boğazların uluslararası statüsünü pekiştirmiştir. İşte bu süreçteki önemli antlaşmalar:

• Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833): Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan bu antlaşma, Boğazları Rus etkisi altına sokmuş ve diğer devletleri endişelendirerek uluslararası tepkiye neden olmuştur.
• Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841): Bu sözleşme, Boğazların barış zamanında savaş gemilerine kapalı olmasını öngörmüş ve ilk kez büyük devletlerin (Rusya, İngiltere, Fransa, Avusturya ve Prusya) ortak garantisi altına alınmıştır. Böylece Boğazlar resmen uluslararası bir rejime kavuşmuştur.
• Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936): Günümüzde de geçerli olan bu sözleşme, Boğazların statüsünü modern uluslararası hukuk çerçevesinde düzenlemiş ve Türkiye'nin egemenlik haklarını büyük ölçüde geri kazanmasını sağlamıştır.

Ancak, tüm bu gelişmelerin başlangıcı Küçük Kaynarca Antlaşması'na dayanmaktadır.

Boğazların uluslararası bir sorun haline gelmesi, 1774'teki Küçük Kaynarca Antlaşması ile başlamıştır. Bu antlaşma, Osmanlı'nın Boğazlar üzerindeki tekeline son vererek, büyük devletlerin müdahalesine kapı aralamıştır. Sonraki yüzyıllarda imzalanan antlaşmalarla bu süreç devam etmiş, nihayet Montrö Sözleşmesi ile dengeli bir çözüme kavuşmuştur. Küçük Kaynarca, bu tarihsel dönüşümün ilk ve en kritik adımı olarak tarihteki yerini korumaktadır.