Boğazlar sorunu nedir ve neden önemlidir?

Boğazlar sorunu, Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerindeki egemenlik, kontrol ve uluslararası geçiş rejimine ilişkin tarihsel ve siyasi bir anlaşmazlıktır. Bu sorun, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinden başlayarak Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna kadar uzanan bir süreçte, boğazların askeri ve ticari olarak hangi koşullarda kullanılacağı konusunda uluslararası güçler arasında yaşanan tartışmaları kapsar. Özellikle, boğazların stratejik konumu nedeniyle büyük devletlerin (Rusya, İngiltere, Fransa gibi) çıkarları çatışmış ve bu durum çeşitli antlaşmalarla (örneğin, 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi, 1923 Lozan Antlaşması) düzenlenmeye çalışılmıştır. Boğazlar sorunu, 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile büyük ölçüde çözülmüş, bu sözleşme Türkiye'ye boğazlar üzerinde tam egemenlik ve kontrol hakkı tanımıştır.

Boğazlar sorunu, hem Türkiye hem de uluslararası toplum için stratejik, ekonomik ve güvenlik açısından kritik öneme sahiptir. Aşağıda bu önemin ana nedenleri sıralanmıştır:

• Stratejik Konum: İstanbul ve Çanakkale Boğazları, Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan tek su yolu olarak, Avrupa ve Asya arasında doğal bir köprü oluşturur. Bu, boğazları askeri ve ticari hareketlilik açısından dünyanın en önemli su yollarından biri yapar. Tarih boyunca, boğazların kontrolü, bölgedeki güç dengesini etkilemiş ve büyük devletlerin rekabet alanı haline gelmiştir.
• Ekonomik Önem: Boğazlar, uluslararası ticaret için hayati bir geçiş noktasıdır. Özellikle Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin (Rusya, Ukrayna, Romanya gibi) deniz ticaret rotaları buradan geçer. Petrol, tahıl ve diğer emtiaların taşınmasında kilit rol oynar, bu da küresel ekonomiye doğrudan etki eder.
• Güvenlik ve Egemenlik: Boğazlar, Türkiye'nin ulusal güvenliği için hayati öneme sahiptir. Tarihte, yabancı güçlerin boğazlara müdahalesi, Türkiye'nin bağımsızlığını tehdit etmiştir. Montrö Sözleşmesi, Türkiye'ye boğazları barış ve savaş zamanında kontrol etme hakkı vererek, ülkenin egemenliğini güvence altına almıştır.
• Uluslararası İlişkiler: Boğazlar sorunu, Türkiye'nin dış politikasını şekillendirmiş ve uluslararası antlaşmaların (Lozan, Montrö) temelini oluşturmuştur. Montrö Sözleşmesi, halen Karadeniz'e kıyısı olan ve olmayan devletlerin gemilerinin geçiş kurallarını düzenleyerek, bölgesel istikrarı sağlamada önemli bir rol oynar.
• Tarihsel Miras: Sorun, Türkiye'nin bağımsızlık mücadelesinin ve modernleşme sürecinin bir parçasıdır. Boğazlar üzerindeki kontrol, Türk diplomasisinin başarısını simgeler ve ulusal kimlik açısından sembolik bir değer taşır.

Sonuç olarak, boğazlar sorunu yalnızca geçmişte kalan bir anlaşmazlık değil, günümüzde de Türkiye'nin güvenliği, ekonomisi ve uluslararası konumu için temel bir unsurdur. Montrö Sözleşmesi'nin devam etmesi, bölgedeki barış ve istikrarın korunmasına katkıda bulunmaktadır.