Boğazlar sorunu hangi anlaşma ile gündeme geldi?

Boğazlar sorunu, Osmanlı İmparatorluğu'nun Boğazlar üzerindeki egemenliği ve bu stratejik su yollarının uluslararası statüsüyle ilgili bir dizi tarihsel tartışmayı ifade eder. Bu sorunun ilk kez belirgin bir şekilde uluslararası diplomasi gündemine gelmesi, Hünkâr İskelesi Antlaşması ile olmuştur. Aşağıda, bu antlaşmanın detayları ve Boğazlar sorununa etkileri açıklanmaktadır.

Hünkâr İskelesi Antlaşması, esas olarak bir savunma ittifakı niteliğindeydi, ancak Boğazlar konusunda önemli bir gizli madde içeriyordu. Antlaşmanın en çok tartışılan yönü şuydu:

• Osmanlı İmparatorluğu, bir savaş durumunda Rusya'ya yardım sağlamak için Boğazları diğer devletlerin savaş gemilerine kapatacak, buna karşılık Rusya da benzer bir taahhütte bulunacaktı. Bu madde, Rusya'ya Boğazlar üzerinde dolaylı bir kontrol imkânı tanıdı ve diğer Avrupa devletlerini endişelendirdi.

Hünkâr İskelesi Antlaşması, Boğazlar sorununu ilk kez açıkça uluslararası bir mesele haline getirdi, çünkü:

• Antlaşma, Boğazların statüsünü tek taraflı olarak değiştirme potansiyeli taşıyordu ve bu, özellikle İngiltere ve Fransa gibi diğer büyük güçlerin çıkarlarına aykırıydı.
• Boğazların kapalılığı ilkesi, uluslararası ticaret ve güvenlik açısından önemliydi; antlaşma bu ilkeyi tehdit etti.
• Bu durum, Boğazların gelecekteki statüsünü düzenleyen daha geniş anlaşmaların (örneğin, 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi) yolunu açtı ve sorunu kalıcı bir diplomatik konu haline getirdi.

Hünkâr İskelesi Antlaşması, Boğazlar sorununun başlangıç noktası olarak kabul edilir, çünkü:

• Boğazların uluslararası hukuki statüsünü tartışmaya açtı ve Osmanlı egemenliği ile büyük güçlerin çıkarları arasındaki dengeyi vurguladı.
• Antlaşma, 1841'de imzalanan Londra Boğazlar Sözleşmesi ile geçersiz kılındı, ancak sorun 20. yüzyılda Lozan Antlaşması (1923) ve Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936) gibi anlaşmalarla yeniden ele alındı.

Kısacası, Boğazlar sorunu resmi olarak Hünkâr İskelesi Antlaşması ile gündeme gelmiş ve bu antlaşma, stratejik su yollarının kontrolü üzerindeki uluslararası rekabeti hızlandırmıştır. Bu süreç, modern Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki haklarını şekillendiren önemli diplomatik gelişmelere zemin hazırlamıştır.