Boğazlar komisyonu ne zaman ve hangi antlaşma ile kaldırıldı?

Boğazlar Komisyonu, Türkiye'nin stratejik öneme sahip Boğazlar üzerinde uluslararası kontrol sağlamak amacıyla 1923 yılında kurulmuştur. Bu komisyon, özellikle I. Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan siyasi ve askeri gerginlikler sonucunda Türkiye'nin boğazlar üzerindeki egemenliğini kısıtlamak amacı taşımaktaydı. Ancak, Boğazlar Komisyonu'nun varlığı, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlık mücadelesi ve uluslararası ilişkilerdeki gelişmelerle birlikte sorgulanmaya başlandı.

Boğazlar, hem stratejik hem de ekonomik bakımdan büyük öneme sahip olan su yollarıdır. İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı, Karadeniz ile Ege Denizi arasındaki geçişi sağlarken, bu bölgede meydana gelen uluslararası sorunlar, Boğazlar üzerinde kontrol mekanizmalarının oluşturulmasına yol açmıştır. 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile birlikte, Boğazlar Komisyonu'nun kurulması öngörülmüştür. Bu antlaşma, Türkiye'nin bağımsızlığını tanırken, aynı zamanda boğazların kontrolünü uluslararası bir komisyona devretmiştir.

Boğazlar Komisyonu, Türkiye'nin uluslararası alanda daha bağımsız bir politika izlemeye başlaması ile birlikte, 1936 yılında imzalanan Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile resmen kaldırılmıştır. Bu sözleşme, Türkiye'ye boğazların kontrolünü tekrar kazandırmış ve boğazların geçiş rejimini belirlemiştir. Montreux Sözleşmesi, boğazlardan geçişin serbest olmasını sağlarken, savaş durumunda Türkiye'nin boğazları kapatma hakkını tanımıştır.

Montreux Boğazlar Sözleşmesi, Boğazlar üzerindeki kontrolü Türkiye'ye vermesi bakımından büyük öneme sahiptir. Bu sözleşme ile birlikte;

• Boğazların sivil ve askeri gemilere açık olması,
• Türkiye'nin savaş durumunda boğazları kapatma yetkisini elinde bulundurması,
• Karadeniz ülkeleri ile ilgili olarak deniz trafiğinin düzenlenmesi,
• Deniz güvenliğinin sağlanması konularında düzenlemeler getirilmiştir.

Bu sözleşme, Türkiye'nin uluslararası alandaki konumunu güçlendirmiş ve boğazların uluslararası statüsünü belirlemiştir.

Boğazlar Komisyonu, 1923 Lozan Antlaşması ile kurulmuş ve 1936 Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile kaldırılmıştır. Bu gelişmeler, Türkiye'nin boğazlar üzerindeki bağımsızlık ve egemenlik haklarını tekrar kazanması açısından önem taşımaktadır. Montreux Sözleşmesi, günümüzde de geçerliliğini korumakta ve boğazların uluslararası geçiş rejimini düzenlemektedir.

Boğazlar, sadece askeri ve stratejik bir öneme sahip olmakla kalmayıp, aynı zamanda ticaret yolları açısından da kritik bir noktada bulunmaktadır. Türkiye'nin jeopolitik konumu, boğazlar üzerinden geçen ticaretin yönlendirilmesinde belirleyici rol oynamaktadır. Bu nedenle, boğazların yönetimi ve kontrolü, uluslararası ilişkilerde önemli bir tartışma konusu olmuştur.